Integracja sensoryczna u niemowląt i dzieci.

Integracja sensoryczna to proces uczenia się poprzez zmysły wzroku, dotyku, smaku, słuchu i węchu oraz zmysł równowagi. Zjawisko to odgrywa niezwykle ważną rolę w rozwoju małych dzieci. Dzięki niemu możliwa jest interpretacja doświadczanych bodźców i odpowiednia reakcja na nie. Wyjaśniamy, jak kształtuje się integracja sensoryczna dzieci i jak można ją wspierać.

Integracja sensoryczna u niemowląt

Czym jest integracja sensoryczna?

Dzięki zmysłom możemy interpretować docierające do nas informacje ze świata zewnętrznego. Odpowiednie zintegrowanie wszystkich zmysłów poprzez powstawanie połączeń neuronowych w mózgu umożliwia zdobywanie poszczególnych umiejętności, w tym mówienia, chodzenia czy pisania. Dziecko z prawidłowo wykształconą integracją sensoryczną prawidłowo rozwija swoje zdolności motoryczne, potrafi też skupić uwagę i skutecznie uczyć się. 

Trzy podstawowe zmysły biorące udział w integracji sensorycznej to:

• dotyk, dzięki któremu można interpretować wrażenia pochodzące z ciała;
• zmysł równowagi - kontroluje go układ przedsionkowy; umożliwia balansowanie ciałem i synchronizowanie ruchów gałek ocznych, głowy i ciała
• propriorecepcja czyli czucie ciała i czucie głębokie; informuje o położeniu ciała.

Jak przebiega proces integracji sensorycznej?

Choć integracja sensoryczna rozwija się już w trakcie życia płodowego, najmłodsze dzieci nie potrafią jeszcze dobrze zorganizować wrażeń. Niemowlę widzi od urodzenia, ale jego zdolność w tym zakresie jest mocno ograniczona - początkowo do widzenia na odległość 25-30 cm od twarzy oraz dostrzegania tylko kontrastowych barw i wyrazistych kształtów. Noworodek słyszy, lecz jest bardzo wrażliwy na dźwięki i często reaguje płaczem na głośne brzmienia. Węch i smak również są już częściowo rozwinięte, ale nie do tego stopnia, by małe dziecko akceptowało intensywne zapachy, a po 6. miesiącu życia od razu chętnie jadło potrawy o różnych smakach.

Dotyk jest pierwszym zmysłem, którym kontaktujemy się ze światem. Dzięki niemu dziecko zyskuje poczucie bezpieczeństwa i rozwija się emocjonalnie. Noworodek rodzi się z odruchem szukania - kiedy dotkniemy jego policzka, odwraca głowę w stronę bodźca. Jest to odruch szukania pokarmu, który umożliwia mu przeżycie. Dotyk opiekuna interpretowany jest jako przyjemne doznanie, natomiast mokra pieluszka jest źródłem dyskomfortu.

Do 3. miesiąca życia dziecko coraz lepiej potrafi utrzymać napięcie mięśniowe i przeciwdziałać sile grawitacji. Możliwe staje się wykonywanie ruchów kończyn, podnoszenie głowy i klatki piersiowej. Między 4. a 6. miesiącem życia niemowlę zaczyna oglądać swoje dłonie, co pozwala na koordynację wzroku z ruchem oraz planowanie ruchu. Końcowym momentem integracji bodźców pochodzących z mięśni i stawów, zdolności motorycznych i przeciwdziałania sile grawitacji jest samodzielne stanie. Zazwyczaj ma to miejsce po ukończeniu przez dziecko 1 roku życia.

Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci

Czasem zdarza się, iż rozwój integracji sensorycznej nie przebiega u dzieci prawidłowo. Jeśli zostanie zaburzone przetwarzanie i odbieranie wrażeń zmysłowych, nie jest możliwe nabywanie złożonych umiejętności psychoruchowych. Do objawów zaburzeń przetwarzania sensorycznego należą:

• nadpobudliwość ruchowa;
• zaburzenia koncentracji i uwagi;
• trudności w nauce pisania, czytania i mówienia, dysleksja, dysgrafia, dysortografia;
• problemy z utrzymaniem równowagi i orientacją w przestrzeni: unikanie jazdy na rowerze, zabaw na placu zabaw (huśtawek, karuzel, zjeżdżalni, zabaw zręcznościowych, gier);
• nadwrażliwość na dotyk, światło, dźwięki i zapachy;
• niechęć do kąpieli i innych czynności pielęgnacyjnych.

Po czym poznać u dziecka nie prawidłową integrację sensoryczną?

Dzieci z tzw. obronnością dotykową nie lubią być dotykane i przytulane, niechętnie też poznają dotykiem nieznane faktury, co uniemożliwia im uczenie się nowych kształtów. Niemowlęta z zaburzeniami sensorycznymi w obszarze dotyku wyrażają swoje niezadowolenie np. podczas spacerów przy wietrznej pogodzie. Z kolei niedowrażliwość dotykowa objawia się potrzebą odczuwania intensywnych bodźców, np. jedzenia potraw o ostrym smaku czy dotykaniu kujących przedmiotów. Dzieci z tym zaburzeniem często nieumyślnie niszczą zabawki, ponieważ nie potrafią dostosować do nich siły nacisku.

Zaburzenia propriorecepcji mogą kształtować u dzieci postawę lękową, wycofanie i brak aktywności. Napięcie pojawia się m.in. podczas poznawania nowego otoczenia i kontaktów społecznych, w czasie których uwaga skupiona jest na dziecku. Nieprawidłowe przetwarzanie bodźców w zakresie zmysłu równowagi może być interpretowane u dzieci jako niezdarność. Często obserwuje się u nich skłonność do przewracania się, trudności w pokonywaniu przeszkód i lęk przed zmianą pozycji. 

Zaburzone czucie głębokie prowadzi do nadmiernej ruchliwości i takich zachowań, jak popychanie rówieśników czy rzucanie zabawkami. U małych dzieci manifestuje się w postaci trudności w rozpoznawaniu siebie w lustrze i mówieniu o sobie w trzeciej osobie. 

Terapia integracji sensorycznej

Zaburzenia integracji sensorycznej utrudniają prawidłowy rozwój niemowląt i dzieci, dlatego ważne jest, aby zostały szybko wykryte i poddane leczeniu. Terapia integracji sensorycznej (SI) ma na celu dostarczenie odpowiednich bodźców, które przyczynią się do kształtowania i stymulacji połączeń synaptycznych znajdujących się w ośrodkowym układzie nerwowym. Przeznaczona jest przede wszystkim dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Rozpoznanie zaburzeń stawia lekarz w oparciu o przeprowadzony wywiad, kwestionariusze oraz odpowiednie testy.