Jak czytać siatki centylowe - normy, odchylenia

Jeśli wkrótce zostaniesz mamą lub już nią jesteś, z pewnością spotkasz się z pojęciem siatki centylowej. Jest to uniwersalne narzędzie do oceny rozwoju dziecka. Choć wykresy na siatkach centylowych mogą wydawać się skomplikowane, w rzeczywistości ich interpretacja jest całkiem prosta. Dzięki naszemu artykułowi dowiesz się, jak czytać siatki centylowe WHO i dlaczego warto z nich korzystać. I nie będziesz musiała już czekać na wizytę u pediatry, aby przekonać się, czy masa ciała i wzrost Twojej pociechy są prawidłowe. Z łatwością sprawdzisz to sama. Owocnego czytania.

Siatka centylowa – co to takiego?

Siatka centylowa to graficzne odwzorowanie rozkładu wybranej cechy. Najczęściej wykorzystuje się siatki centylowe, które obrazują, jak zmienia się masa ciała dziecka w zależności od płci i wieku lub wzrostu. Istnieją także siatki centylowe dot. ciśnienia tętniczego krwi, obwodu głowy oraz siatki dla wskaźnika BMI. Siatki centylowe przypisane są do płci - wyróżnia się siatki centylowe dla dziewczynek i dla chłopców urodzonych o czasie oraz wcześniaków.

Dlaczego w przypadku oceny wzrastania dzieci sprawdzi się jedynie siatka centylowa, a nie wskaźniki stosowane u osób dorosłych, takie jak np. BMI? Rozwój dzieci jest niezwykle dynamiczny: niemowlęta i starsze dzieci mimo tego samego wieku mogą się od siebie bardzo różnić pod względem wzrostu, wagi i proporcji ciała, a mimo to wciąż mieścić się w normie. W odniesieniu do dorosłych normy są sztywniejsze, gdyż zmiany zachodzą w organizmie wolniej i nie mają już wtedy tak znaczącego wpływu na rozwój.

Za grube, za chude, za niskie, za wysokie – zanim ocenisz, sprawdź w siatkach centylowych!

Młode mamy często słyszą różne opinie na temat swoich dzieci. Może zdarzyło ci się usłyszeć: “jaki pulchny bobasek” albo “uroczo wygląda ten Twój tłuściutki maluch”. O chudszych dzieciach zwykło mówić się “chudy jak szczypior” a nawet “sam szkielet”. Takie opinie nie tylko ranią uczucia, ale i wzmagają u rodziców dzieci niepokój. Pojawia się obawa: “a może rzeczywiście moje dziecko jest za grube”, “na pewno mój syn/córka jest chory, skoro ktoś zwraca mi uwagę na jego/jej wygląd. Tymczasem sama wizualna ocena małego dziecka zazwyczaj nie daje żadnych podstaw do stwierdzenia, czy jego masa ciała jest prawidłowa. Dzieci rodzą się z różną masą ciała, tempo wzrostu również jest kwestią bardzo indywidualną, zależną m.in. czynników genetycznych i środowiskowych. Zanim zaczniesz się obawiać, że rozwój Twojego dziecka nie jest harmonijny, koniecznie sięgnij po siatki centylowe.

Siatki centylowe WHO i inne rodzaje siatek centylowych w Polsce

Na przestrzeni lat powstało kilka siatek centylowych. Jeszcze do niedawna w książeczkach zdrowia można było spotkać się z siatkami centylowymi stworzonymi przez Zakład Rozwoju Dzieci i Młodzieży Instytutu Matki i Dziecka i opracowanymi przez I. Palczewską i Z. Niedźwiecką w 1999 roku. Do ich stworzenia wykorzystano dane zebrane od ok. 600 dzieci warszawskich w wieku od pierwszego miesiąca życia do 18. roku życia. Za wadę tych siatek centylowych uznaje się niewielką grupę liczebną oraz zawężenie badania do dzieci pochodzących z jednego rejonu Polski.

Drugim rodzajem siatek są siatki centylowe WHO. Powstały one na podstawie międzynarodowych badań prowadzonych na 5 kontynentach i w 6 ośrodkach naukowych. W opracowaniu uwzględniono ok. 8,5 tys. dzieci karmionych wyłącznie piersią do 6. miesiąca życia, a następnie karmionych piersią wraz z rozszerzaniem diety o nowe posiłki uzupełniające. Badania trwały 5 lat, a siatki opracowano na podstawie wystandaryzowanych wzorców dla dzieci w grupie 0-5 lat. Dzięki tak szeroko zakrojonym badaniom naukowcy doszli do ciekawego wniosku. Otóż zauważono, że dzieci z różnych części świata rosną podobnie. Siatki centylowe WHO umożliwiły autorce polskich siatek centylowych, Iwonie Palczewskiej na uaktualnienie stworzonych przez nią w 1999 roku siatek centylowych. Tak powstały siatki centylowe Instytutu Matki i Dziecka uwzględniające polskie centyle.

Jako rodzic możesz też spotkać się z siatkami centylowymi projektu OLA/OLAF opracowanymi przez Centrum Zdrowia Dziecka. Badania prowadzono w latach 2007-2009 w grupie badawczej 17,5 tys. dzieci w wieku szkolnym. Siatki centylowe OLAF przeznaczone są dla dzieci i młodzieży w wieku 7-18 lat, natomiast siatki OLA dedykowane są dzieciom od 3. roku życia.

W takim razie z których siatek centylowych korzystać? Otóż dla niemowląt i dzieci do 3. roku życia dedykowane są siatki centylowe WHO i to po nie powinnaś sięgnąć na tym etapie opieki nad pociechą. Pomiędzy 3. a 18. rokiem życia wskazane jest korzystanie z siatek centylowych OLA i OLAF.

Jak czytać siatki centylowe?

Przejdźmy teraz do sedna. Siatka centylowa to specjalnie opracowany wykres, który może mieć kilka postaci. Spotkasz się z siatkami centylowymi z osiami oznaczonymi następująco: masa ciała/ wiek, długość/wysokość ciała - wiek (w miesiącach/ latach), BMI/wiek. Jak czytać siatki centylowe? Postępuj według poniższej instrukcji:

Wybierz właściwą siatkę centylową w zależności od płci dziecka.
Zapisz sobie wiek, wzrost i masę ciała Twojego dziecka.
Wyszukaj na osi pionowej długość ciała/wzrost i na osi poziomej wiek dziecka. Poprowadź dwie linie prostopadłe i zaznacz punkt ich przecięcia.
Od punktu przecięcia przeprowadź krzywą aż do końca prawej strony kartki. Odczytaj na którym centylu znajduje się Twoje dziecko.

Teraz możesz sprawdzić siatkę dla masy ciała dziecka. Weź do ręki siatkę z osiami wagi i wieku i postępuj analogicznie.

Wyszukaj na osi pionowej masę ciała i na osi poziomej wiek dziecka. Poprowadź dwie linie prostopadłe i zaznacz punkt ich przecięcia.
Od punktu przecięcia przeprowadź krzywą aż do końca prawej strony kartki. Odczytaj na którym centylu znajduje się Twoje dziecko.

Możesz też obliczyć BMI dziecka i odnieść je do siatek centylowych:

Oblicz wartość BMI według wzoru: masa ciała (w kg) /: wzrost do kwadratu (w metrach).
Wyszukaj na osi pionowej obliczone BMI i na osi poziomej wiek dziecka. Poprowadź dwie linie prostopadłe i zaznacz punkt ich przecięcia.
Od punktu przecięcia przeprowadź krzywą aż do końca prawej strony kartki. Odczytaj na którym centylu znajduje się Twoje dziecko.

Siatka centylowa –normy

Wiesz już, na którym centylu znajduje się Twoje dziecko, tylko co to oznacza? Jeśli maluch znajduje się np. na 25 centylu na siatce ilustrującej masę ciała, oznacza to, że 25% dzieci w tym samym wieku jest od niego lżejszych a 75% – cięższych. Tak samo należy interpretować wynik dotyczący wzrostu. Pojedynczy pomiar tak naprawdę niewiele mówi - aby śledzić rozwój dziecka należy regularnie nanosić wyniki na siatkę centylową. Dzięki temu zaobserwujesz, czy maluch rozwija się harmonijnie.

Jeszcze raz przyjrzyj się siatce centylowej. Widzisz biegnące po niej krzywe? Każde dwie krzywe znajdujące się obok siebie tworzą kanał centylowy. Dobrze, aby dziecko wraz z wiekiem znajdowało się w tym samym kanale centylowym, za normę uznaje się też przeskok o 1 kanał wyżej lub niżej. Cały zakres centyli obejmuje wartości od 3 do 97 centyla. Zakres normy mieści się właśnie w tym przedziale. W niektórych siatkach centylowych możesz spotkać się z oznaczeniem centyli jako SD (odchylenie standardowe). W tym przypadku zakres normy znajduje się pomiędzy krzywymi –2SD i +2SD. Wartości, które znajdują się między 3. a 10. centylem oraz 90. a 97 centylem to tzw. strefa obserwacyjna. Dzieciom znajdującym się w takiej strefie należy się dokładnie przyglądać, gdyż mogą wystąpić u nich jakieś nieprawidłowości.

Siatka centylowa – odchylenia

Kiedy wyniki odczytane na siatce centylowej powinny cię zaniepokoić? Np. wtedy, gdy zauważysz u dziecka nagły przeskok o dwa kanały centylowe. Wtedy warto skonsultować się z lekarzem, aby uzyskać profesjonalną poradę. Pediatrzy zlecają diagnostykę nie tylko w przypadku dzieci, których rozwój nie przebiega harmonijnie, ale i tych znajdujących się poniżej 3. lub powyżej 97. centyla. Szczupłym dzieciom mogą zostać zlecone badania w kierunku celiakii, alergii czy chorób układu pokarmowego. Z kolei dzieci z nadmiarem masy ciała będą poddane badaniom m.in. na zaburzenia metaboliczne i cukrzycę. Warto jednak pamiętać o tym, że nie wszystkie dzieci, które znajdują się “poza siatką”, rozwijają się nieprawidłowo. Za mała waga może wynikać z wcześniactwa, niskiej masy urodzeniowej i wielu innych czynników. Nagły brak prawidłowych przyrostów masy ciała również może mieć uzasadnienie. Przykładowo dziecko może ząbkować, przez co mniej je. Przyczyną może być też wzrost mobilności, np. podczas nauki raczkowania czy chodzenia. Czynność ta skutecznie odciąga malucha od posiłków, ponadto zwiększa się jego aktywność fizyczną, a to przekłada się na mniejszy przyrost masy ciała.

Podsumowując, warto wiedzieć, jak czytać siatki centylowe. Można z nich naprawdę wiele się wywnioskować i obiektywnie ocenić rozwój fizyczny dziecka. Aktualne siatki centylowe możesz pobrać w nternecie bądź wykorzystać te znajdujące się w książeczce zdrowia Twojego dziecka. Dodatkowej wiedzy nigdy za wiele!

Przeczytaj również